Petrol and diesel prices सध्याच्या काळात कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये होत असलेल्या वाढीमुळे देशभरातील पेट्रोल आणि डिझेलच्या दरांवर मोठा परिणाम होत आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील कच्च्या तेलाच्या किमतींचा थेट परिणाम भारतीय बाजारपेठेवर होत असल्याचे चित्र स्पष्टपणे दिसत आहे.
सद्यस्थितीत आंतरराष्ट्रीय बाजारात कच्च्या तेलाच्या किमती मागील दिवसांच्या तुलनेत वाढत असल्या तरी त्या अजूनही प्रति बॅरल 90 डॉलरच्या मर्यादेत आहेत. विशेषतः सोमवारच्या सकाळी पाहिलेल्या आकडेवारीनुसार, डब्ल्यूटीआय क्रूडची किंमत प्रति बॅरल 86.39 डॉलर होती, तर ब्रेंट क्रूडची किंमत प्रति बॅरल 88.13 डॉलरपर्यंत पोहोचली होती. या किमतींचा थेट परिणाम भारतातील इंधन दरांवर होत आहे.
भारतात इंधन किंमतींची दैनंदिन सुधारणा हे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य बनले आहे. प्रत्येक दिवशी सकाळी 6 वाजता नवीन दर जाहीर केले जातात. हे धोरण जून 2017 पासून अंमलात आणले गेले, त्यापूर्वी दर पंधरा दिवसांनी किमतींमध्ये बदल केला जात असे. या नवीन धोरणामुळे इंधन किंमतींमध्ये अधिक पारदर्शकता आली आहे.
विविध राज्यांमध्ये इंधन दरांमध्ये मोठी तफावत दिसून येते. उदाहरणार्थ, राजस्थानमध्ये पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमतींमध्ये लक्षणीय घट नोंदवली गेली आहे. येथे पेट्रोल 93 पैशांनी तर डिझेल 84 पैशांनी कमी दराने विकले जात आहे. याच प्रमाणे महाराष्ट्रातही पेट्रोल 89 पैसे आणि डिझेल 84 पैशांनी कमी दराने उपलब्ध आहे.
प्रमुख महानगरांमधील इंधन दरांचे चित्र वेगळे आहे. राजधानी दिल्लीत पेट्रोलची किंमत 96.72 रुपये प्रति लिटर तर डिझेलची किंमत 89.62 रुपये प्रति लिटर आहे. देशाची आर्थिक राजधानी मानल्या जाणाऱ्या मुंबईत पेट्रोल 106.31 रुपये आणि डिझेल 94.27 रुपये प्रति लिटरने विकले जात आहे. कोलकाता येथे पेट्रोल 106.03 रुपये तर डिझेल 92.76 रुपये प्रति लिटर आहे, तर चेन्नईमध्ये पेट्रोल 102.47 रुपये आणि डिझेल 94.34 रुपये प्रति लिटरने उपलब्ध आहे.
इतर महत्त्वाच्या शहरांमध्येही इंधन दरांमध्ये विविधता आढळते. नोएडामध्ये पेट्रोल 97 रुपये आणि डिझेल 90.14 रुपये प्रति लिटर आहे. गाझियाबादमध्ये पेट्रोल 96.58 रुपये तर डिझेल 89.75 रुपये प्रति लिटर आहे. लखनऊमध्ये पेट्रोल 96.57 रुपये आणि डिझेल 89.76 रुपये प्रति लिटरला विकले जात आहे. बिहारची राजधानी पाटणा येथे पेट्रोल 107.24 रुपये तर डिझेल 94.04 रुपये प्रति लिटर आहे. अंदमान निकोबार बेटांची राजधानी पोर्ट ब्लेअर येथे पेट्रोल 84.10 रुपये आणि डिझेल 79.74 रुपये प्रति लिटरने उपलब्ध आहे.
इंधन किमतींवर प्रभाव टाकणारे अनेक घटक आहेत. मूळ किमतीव्यतिरिक्त, उत्पादन शुल्क, डीलर कमिशन, मूल्यवर्धित कर (व्हॅट) आणि इतर विविध करांचा समावेश यात होतो. या सर्व घटकांमुळे इंधनाची अंतिम किंमत ही मूळ किमतीच्या जवळपास दुप्पट होते. हेच कारण आहे की सामान्य नागरिकांना पेट्रोल आणि डिझेलसाठी जास्त किंमत मोजावी लागते.
विविध राज्यांमध्ये इंधन दरांमधील तफावत ही मुख्यतः राज्य सरकारांनी लावलेल्या करांमुळे निर्माण होते. प्रत्येक राज्य त्यांच्या धोरणानुसार व्हॅट आणि इतर कर आकारते, ज्यामुळे एकाच इंधनाच्या किमतीत राज्यानुसार मोठी तफावत दिसून येते. उदाहरणार्थ, पोर्ट ब्लेअरमध्ये इंधन दर सर्वात कमी आहेत, तर मुंबई आणि पाटणासारख्या शहरांमध्ये ते जास्त आहेत.
इंधन किमतींचा थेट परिणाम सामान्य नागरिकांच्या दैनंदिन जीवनावर होतो. वाहतूक खर्च वाढल्याने सर्वच वस्तू आणि सेवांच्या किमती वाढतात. यामुळे महागाई वाढते आणि लोकांच्या खिशाला कात्री लागते. विशेषतः मध्यमवर्गीय कुटुंबांवर याचा सर्वाधिक परिणाम होतो.
सध्याच्या परिस्थितीत, जागतिक बाजारपेठेतील अस्थिरता, भू-राजकीय तणाव आणि कोविड-19 च्या परिणामांमुळे कच्च्या तेलाच्या किमतींमध्ये अनिश्चितता कायम आहे. या सर्व घटकांचा विचार करता, येत्या काळात इंधन किमतींमध्ये स्थिरता येण्यासाठी जागतिक परिस्थिती अनुकूल होणे आवश्यक आहे.