Heavy rains in Maharashtra महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी पुन्हा एकदा चिंतेची बाब समोर आली आहे. ज्येष्ठ हवामान तज्ज्ञ पंजाबराव यांनी दिलेल्या नवीन हवामान अंदाजानुसार, राज्यात लवकरच अवकाळी पावसाची शक्यता वर्तवली आहे. या अंदाजामुळे राज्यातील शेतकरी वर्ग चिंतित झाला आहे, कारण सध्या रब्बी हंगामातील पिके वाढीच्या अवस्थेत आहेत आणि या टप्प्यावर अवकाळी पाऊस झाल्यास त्याचा थेट परिणाम पिकांवर होऊ शकतो.
गेल्या काही दिवसांत राज्यात झालेल्या पावसाचा आढावा घेतल्यास, १५ ते १७ नोव्हेंबर या कालावधीत पंजाबराव यांनी वर्तवलेल्या अंदाजाप्रमाणे राज्यात अनेक भागांत पाऊस झाला. काही भागांत मोठ्या प्रमाणात तर काही ठिकाणी किरकोळ स्वरूपाचा पाऊस नोंदवला गेला. या पावसामुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे काही प्रमाणात नुकसान झाले असले, तरी त्यानंतर हवामान स्थिर झाले होते.
परंतु आता पुन्हा एकदा पंजाबराव यांनी नवीन हवामान अंदाज वर्तवला आहे. त्यांच्या अंदाजानुसार, २९ ते ३० नोव्हेंबर दरम्यान राज्यात हवामान कोरडे राहील, मात्र त्यानंतर हळूहळू पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. विशेष म्हणजे, दरवर्षी २ ते ७ डिसेंबर या कालावधीत महाराष्ट्रात अवकाळी पाऊस पडत असल्याचे निरीक्षण त्यांनी नोंदवले आहे. यंदाही याच कालावधीत पाऊस पडण्याची शक्यता त्यांनी व्यक्त केली आहे.
सध्या राज्यात रब्बी हंगामातील पिकांची मोठ्या प्रमाणात लागवड करण्यात आली आहे. गहू, हरभरा आणि कांदा ही प्रमुख पिके आता वाढीच्या महत्त्वाच्या टप्प्यात आहेत. या नाजूक काळात जर अवकाळी पाऊस झाला, तर त्याचा थेट परिणाम या पिकांवर होऊ शकतो. गहू पिकाच्या वाढीसाठी योग्य तापमान आणि आर्द्रता आवश्यक असते. अवकाळी पावसामुळे जमिनीतील ओलावा वाढून पिकांची वाढ खुंटू शकते. तसेच, जास्त पाऊस झाल्यास पिकांवर रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यताही वाढते.
हरभरा पिकासाठी तर हा काळ अत्यंत महत्त्वाचा आहे. फुलोरा येण्याच्या आणि शेंगा भरण्याच्या अवस्थेत जर जास्त पाऊस झाला, तर फुले गळून पडू शकतात आणि शेंगा कुजू शकतात. याचा थेट परिणाम उत्पादनावर होतो. कांदा पिकाच्या बाबतीत देखील अवकाळी पाऊस धोकादायक ठरू शकतो. कांद्याची वाढ योग्य प्रकारे न झाल्यास त्याचा आकार लहान राहतो आणि दर्जा खालावतो.
या पार्श्वभूमीवर पंजाबराव यांनी शेतकऱ्यांना महत्त्वाचा सल्ला दिला आहे. त्यांच्या मते, येणाऱ्या संभाव्य संकटाची पूर्वकल्पना घेऊन शेतकऱ्यांनी आतापासूनच योग्य ती खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. पिकांचे नुकसान टाळण्यासाठी काही प्रतिबंधात्मक उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.
शेतकऱ्यांनी पिकांचे नियमित निरीक्षण करावे आणि रोग किंवा किडींचा प्रादुर्भाव दिसल्यास त्वरित उपाययोजना कराव्यात. तसेच, शेतात पाण्याचा निचरा होण्यासाठी योग्य व्यवस्था करावी. शक्य असल्यास पिकांना आधार देणे किंवा सावली करणे यासारख्या उपाययोजना कराव्यात. कापणीस तयार असलेली पिके लवकरात लवकर काढून सुरक्षित ठिकाणी साठवणूक करावी.
हवामान बदलामुळे शेतकऱ्यांसमोर अनेक आव्हाने उभी राहत आहेत. अवकाळी पाऊस हे त्यापैकी एक प्रमुख आव्हान आहे. या परिस्थितीत शेतकऱ्यांनी सतर्क राहून योग्य ती काळजी घेणे आवश्यक आहे. कृषी विभाग आणि हवामान विभागाकडून मिळणाऱ्या सूचनांचे पालन करणे, पीक विमा काढणे, आणि शेतीचे आधुनिकीकरण करणे या गोष्टी महत्त्वाच्या ठरतात.
शासनाने देखील या परिस्थितीचा गांभीर्याने विचार करून शेतकऱ्यांना मदत करण्यासाठी पुढाकार घेणे आवश्यक आहे. नैसर्गिक आपत्तींमुळे होणाऱ्या नुकसानीची भरपाई, पीक विम्याचे प्रश्न सोडवणे, आणि शेतकऱ्यांना तांत्रिक मार्गदर्शन उपलब्ध करून देणे या बाबींकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे.
